Γράφει η ΑΣΗΜΙΝΑ ΝΤΕΛΙΟΥ
Στη γόνιμη συνάντηση της περασμένης Κυριακής στο Εργαστήριο Δημιουργικής Γραφής, ο φίλος Τάσος Μπίρης , εξέφρασε την επιθυμία, να μοιραστούμε την πνευματική τροφή που επιλέγουμε και μας εκφράζει με άλλους ανθρώπους, δίνοντας στον καθένα την αφορμή να την ερμηνεύσει με τον δικό του τρόπο. Με αυτό τον τρόπο θα ωθήσουμε «όποιον έχει μέσα του τη φλόγα» σε πνευματικές διαδρομές, βάζοντας το προσάναμμα για να ανάψει η πυρά της ανθρώπινης σκέψης. Μου άρεσε η ιδέα του Τάσου, και μιας και είμαι βιβλιοφάγος, δεν μου λείπουν οι στιγμές που ενθουσιάζομαι αντικρίζοντας ένα κείμενο.
Αποφάσισα λοιπόν να εγκαινιάσω σήμερα στη σελίδα του Δίαυλου μια στήλη με τίτλο «Τροφή για σκέψη», εκμεταλλευόμενη την δεκτικότητα του Χρήστου Μπεκιάρη σε τέτοιες πρωτοβουλίες.
Και για τα εγκαίνια σήμερα θα σας παραθέσω ένα απόσπασμα από το βιβλίο «Ταξιδεύοντας: Ισπανία» του Ν. Καζαντζάκη στο οποίο ο μεγάλος Έλληνας συγγραφέας αναφέρεται στην αξία της τέχνης και στο ποια είναι η αιτία που εκφράζει κατά εποχή τους ανθρώπους.
«Γιατί ύστερα από δυόμισι αιώνες, βγήκε από την αφάνεια που είχε πέσει ο Γκρέκο και έγινε σήμερα ένας από τους μεγάλους αρχηγούς μας; (…) Γιατί η εποχή μας είναι βαθιά ομόλογη με την ανήσυχη, ταραγμένη, αγωνιζόμενη συνείδηση του Γκρέκο. Όμοια με αυτόν μάχουνται και οι σύγχρονες ανώτατες ψυχές να βρούν από τα φαινόμενα- που πια δε χωρούν τις πεθυμιές μας – μιάν ουσία.
Η τέχνη αρχίζει και πάλι να μη χωράει στα εξωτερικά φαινόμενα. Ζητάει να βρεί την ουσία, αφαιρεί από τα σώματα όση ύλη μπορεί, ζητάει μια γραμμή, ένα χρώμα, μια κίνηση που να μπορεί να εκφράσει το ανέκφραστο – δηλαδή το μόνο άξιο να εκφραστεί. Δε θέλει να παραστήσει τι βλέπει το μάτι του κορμιού, παρά το τι μαντεύει μέσα από τον ορατό τούτο κόσμο το ανήσυχο μάτι της ψυχής.
(…) Στις μεγάλες δημιουργικές στιγμές της ανθρωπότητας σκοπός της τέχνης δεν ήταν η ομορφιά. Η ομορφιά ήταν μονάχα το μέσο. Σκοπος της τέχνης ήταν η αποκάλυψη της ενότητας αυτής. Σκοπός της τέχνης ήταν η λύτρωση.
Η δημιουργία θα πεις είναι παιχνίδι… δεν έχει σκοπό ούτε τη λύτρωση ούτε την ομορφιά. Ο δημιουργός είναι ένα παιδί που κάθεται στην άκρη της θάλασσας του μυστηρίου και παίζει. Πλάθει με την άμμο ανθρώπους, σπίτια, βουνά και ζώα. Παίζει. Όταν μου βάλεις ένα σκοπό δεν μπορώ να παίξω. Δηλαδή δεν μπορώ πιά να δημιουργήσω. Ναι η δημιουργία είναι παιχνίδι, έτσι φαντάζει, γιατί χωρίς άμεση επέμβαση του λογικού σα σ’ ένα μεθύσι μυστικό, τραγουδάει και πλάθει. Μα βαθιά άπειρες κρυφές δυνάμεις δουλεύουν , αγωνίζονται με ορισμένο σταθερό σκοπό που μήτε ο τεχνίτης μπορεί να τον μαντέψει. (Αν τον μάντευε το παιχνίδι του δεν θα ήταν πία τόσο αφιλόκερδο. Θα ‘παυε να ήταν παιχνίδι.) (…) Το φως σε μια ζωγραφιά παλεύει με το σκοτάδι, ανεβαίνει τις σκάλες, ενεδρεύει στις γωνίες, σούρνεται στο χωμα, πηδάει κι αρπάζεται από το μέτωπο του γέρου σοφού. Κι όλη η ζωγραφιά ξεσκεπάζει ολομεμιάς όλη τη μοίρα του ανθρώπου, όλη την ψυχή του κόσμου, που τη γιομώνουν κλαίγοντας, γελώντας, όλες οι δυνάμες του καλού και του πονηρού. Με τις γραμμές τούτες, με τους ίσκιους, με τους ήχους, ο τεχνίτης παίζοντας όπως κι ο ίδιος θαρρεί, ακλουθάει κι υπηρετεί ένα σταθερό κι αιώνιο σκοπό – λυτρώνει την ψυχή. (…) Ο τεχνίτης είναι η πρωτοπορία του «Θεού», το ακρότατο φυλάκιο της παράταξής του. Αγωνίζεται να δώσει πάντα ένα νέο πρόσωπο στο μελλούμενο. Το παλιό πια δεν ικανοποιεί την καρδιά του, γιατί η καρδιά του δημιουργού ποτέ δεν ικανοποιείται. Γιατί η καρδιά και ο «Θεός» είναι ένα (Κι όταν λέω «Θεό» εννοώ τη Δύναμη που μας δίνει πάντα περισσότερα από ο,τι μπορούμε να δεχτούμε και μας ζητάει περισσότερα από περισσότερα από ο,τι μπορούμε να δώσουμε.) Μισάει το στερεωμένο και το ασάλευτο γιατί μισάει το χάος. Ο τεχνίτης είναι ο μόνος που τολμάει, πρωταθλητής του Συμπάντου, να παλέψει με το θάνατο. Ποτέ δε νικάει, ποτέ δε νικιέται. Κάποτε νιώθει πως ο θάνατος είναι κι αυτός άγγελος του Θεού και κατεβαίνει από τον ουρανό ή ανεβαίνει από της γης –είναι το ίδιο- για να του δυναμώσει με το πάλεμα τα χέρια και να τον κρατάει πάντα άγρυπνο.
Η αγωνία του τεχνίτη αυτή, ξεσπάει σφοδρότερα σε μεταβατικές εποχές , όπως είναι η εποχή μας, όπως ήταν η εποχή του Γκρέκο. Είναι φυσικό οι τέτοιοι δημιουργοί να θεωρούνται από τους φρόνιμους σύγχρονούς τους τρελοί – αφού τρελός θεωρείται επί 24 ώρες αυτός που βλέπει 24 ώρες πρωτύτερα από τους άλλους. Τρελός θεωρήθηκε και ο Γκρέκο επί δυόμισι αιώνες. Και τώρα μονάχα που ζούμε πιά συνειδητά την αγωνία του αρχίζει ο Γκρέκο κι αναγνωρίζεται αρχηγός μας. Όταν φτάσουμε τη νέα ισορρόπηση που αγωνιζόμαστε να βρούμε, ο Γκρέκο θα γίνει και πάλι ακατανόητος στις γαλήνιες ισορροπημένες γενιές. Κι αργότερα θα ξαναλάμψει πάλι, ακολουθώντας το ρυθμό του ανθρώπινου κυματισμού απάνω στη φλούδα της ζωής.»
Σας εύχομαι αυτή τη γόνιμη δημιουργική τρέλα σε κάθε σας δημιούργημα. Μη τη φοβάστε, όπως δεν την φοβήθηκαν μεγάλοι δημιουργοί πριν από σας. Αφήστε τον τεχνίτη μέσα σας να ελευθερωθεί για να ελευθερώσει. Ζωγραφική, γλυπτική, μικροτεχνία, κόσμημα, φωτογραφία, λογοτεχνία, ποίηση, κάθε μορφή που παίρνει μέσα σας η ελευθερία, μοιραστείτε την και χαρείτε αυτή την πάλη με το χάος και το θάνατο. Κι αν δεν είναι αναγνωρίσιμη η δημιουργική τρέλα σας, και πάλι μη την περιορίσετε. Το είπε κι ο Καζαντζάκης: Κάποια στιγμή θα λάμψει, «ακολουθώντας το ρυθμό του ανθρώπινου κυματισμού απάνω στη φλούδα της ζωής».
Καλή και δημιουργική συνέχεια.
Ασημίνα Ντέλιου